 |
| (ilustrasi: Mangle) |
Eta manuk téh cenah aya sasakalana. Kieu dongéngna; jaman baheula di hiji lembur aya anu kacida beurat beungharna. Bandana bru dijuru panto, ngalayah ditengah imah. Sawahna manghéktar-héktar. Kebonan mangbau-bau. Lubak libuk téh lain babasan. Di lembur éta mah ngan manéhna anu jegud ku harta banda téh.
Ngan hanjakan, eta haji téh kasohor meditna. Tara daek tutulung ka nu butuh, tatalang ka nu susah. Daék ku daék nu nulung batur, tapi kudu itungan. Mun nginjeumkeun diréntenkeun mun nganjukeun dilipetkeun. Teu anéh lamun réa jalma anu ménta tulung ka manehna antukna jadi kabeulit hutang, kajiret rénten nu beuki ngabeukahan. Lantaran adatna mééngkél jahé, réa urang lembur anu malik teu suka ka manéhna.
Enya éta haji sok deukeut jeung urang lembur. Tapi lain deukuet hayang layeut, atawa hayang nambah-nambah amal. Deukeut sotéh sieun batur jalir jangji kana hutang, inggis batur teu bisa mulangkeun rénten. Mun nganjang ka tatangga lain maksud rék manjangan baraya, tapi teu kurang teu leuwih ukur rék nanagih hutang.
Hiji poé éta haji diélingan ku tatanggana. “Haji naha atuh mani medit-medit teuing? Harta banda anu dipimilik ku haji téh apanan titipan Pangéran. Ngabeungbeuratan haji engké diahérat.”
Tapi éta haji téh kalah nembal kieu, “Harta uing téh meunang usaha uing sorangan. Banda anu ayeuna dipiboga ogé lain hasil usaha batur, tapi hasil uing banting tulang. Hasil uing digawé beurang peuting. Teu sirikna hulu dijieun suku, suku dijieun hulu. Lamun batur hayang cara uing, nya digawé sing soson-sososn, sing rajin, sing getol.
Tatangga teu nyarita deui. Ngan bati kukulutus baé dina jero haténa. Ceuk gerentesna, heueuh da manéh mah getol dina ngaréntenkeun mah. Beurang peuting tara poho nanagih hutuang, meres batur ku rénten.
Hiji mangsa, éta haji téh kabejakeun gering parna. Diubaran mah diubaran cenah, tapi panyakitna teu daék cageur. Dukun lepus jeung tabib sakti didatangkeun kasakitan haji. Tapi teu matak ngurangan kasakitna haji. Ti poé ka poé geringna beuki parna baé. Kulawrgana ogé teu walakaya. Ngan tiba masrahkeun baé ka Pangéran, rék dikitu rék dikieu ogé nyanggakeun sadaya-daya.
Diitung-itung, lila pisan haji téh geringna. Ajalna siga diganggayong. Hirup teu neut paéh teu hos. Awakna anu sakitu lintuhna bayuhyuh, ngorotan nepi ka tinggal tulang dibungkus kulit lain wadul. Hartan anu sakitu balatakna, beuki lila beuki nguragan da dipake ubar-uber pikeun ngubaran panyakit.
Lantaran panyakitna taya sudana, antukna eta haji téh nepi ka ajalna. Mulih ka jati mulang ka asal, dipundut ku nu Kagungan.
Enya gé urang lembur loba nu suka kana adatna, tapi ari geus maot kitu mah teu wudu réa anu ngalayad. Milu nguruskeun mayit. Ti mimiti nyolatkeun, nepi ka nguburkeunana. Sok komo waktu maotna éta haji téh dina kaayaan pikawatireun pisan, geus puguh waruga mah kacida sisipna, éta deuih harta banda jeung kabeungharanana ogé kapan teu nyésa.
Heuleut sawatara poé ti harita, dina tutunggul kuburan éta haji téh aya manuk leutik, anu cindeten baé didinya. Rupana coklat, ari huluna bodas. Barang manggihan éta manuk, urang lembur kacida panasaranana. Sabab saméméhna di éta lembur téh euweuh manuk anu rupana kitu. Lantaran eta manuk téh teu ingkah-ingkah ti dinya, teg bae urang lembur téh bogaan sangkaan. Boa-boa éta manuk téh arwah haji anu nyurup mirupa manuk.
Barang disidik-sidik kalakuanana, éta manuk téh ti poé ka poé gawéna ngaruksak paré. Mun nyayang ngaruksak dapuran, sarta barangdaharna nyisilan paré. Matak jéngkél pantani. Tapi barang digebah-gebah, éta manuh téh bandel kabina-bina. Tara ieuh daék hiber jauh. Balik deui balik deui.
Ku sabab bandel téa, antukna jadi kacapangan urang lembur. Dasar manuk bandel, cenah. Tina kecap bandel. Eta manuk antukna katelah manuk bondol, tuda hésé nyieuhkeunana. Ari ditenget-tenget, bet enya jiga kalakuan jenatna haji téa. Enya sok deukeut jeu n gurang lembur, tapi sok ngarusak. Beuki yakin baé urang lembur téh, mun eta manuk téh jirim haji nu mindarupa.
Ti harita, éta manuk téh pada nyebut bondol haji. (Dongéng Aki Guru/Manglé No. 2291)***
