Babasan jeung Paribasa | S

Saampar samak Sageblég jeung kaayaanana méh sarua, sakapat atawa satatar (ngeunaan sawah, kebon), disebutkeun kana sawah atawa tanah nu padeukeut atawa tepung wates jeung sawah atawa tanah batur.

Saaub payung sacaang damar Lahan atawa pakarangan heureut.

Sabata sarimbagan, sabobot sapihanéan Layeut sauyunan, tara pasalia pikir. Tingali ogé sareundeuk saigel, saketak sapihanéan, sabata sarimbagan.

Sabda pandita ratu Pangandika raja kudu beunang dipercaya kawas sabda pandita, raja teu meunang cidra.

Sabelas dua belas Sarua kénéh, sakitu-kitu kénéh.

Sabuni-buni nu ngising Sanajan dibuni-buni/dirasiahkeun, pagawéan serong mah awal ahir sok kanyahoan.

Sabuni-buni (nu neundeun) tarasi Sanajan dibuni-buni/dirasiahkeun, pagawéan sérong mah awal ahir sok kanyahoan.

Sacangreud pageuh, sagolék pangkék Sagala omonganana ditedunan, tara jalir jangji, pageuh nyekel jangji, tara sulaya tina omonganana.

Saciduh metu, saucap nyata Sipat nu luhung élmuna, sagala rupa kasauranana aya buktina.

Saciriking duit sakocopoking bogo Rupa-rupa perkara anu boga daya tarik kana haté.

Sadom araning baraja (braja), sakunang araning geni Perkara (barang) anu bisa ngalantarankeun cilaka, sanajan teu pira (jadi ulah sok mokahaan).

Saeutik mahi, loba nyésa Jelema anu bisa ngatur rejeki, najan ukur meunang saeutik, tapi bisa nyumponan pangabutuh.

Saeutik patri Najan saeutik tapi matak sugema lantaran alus.

Sagalak-galakna (sagalak-galaking) macan, tara ngahakan (nyatu) anak sorangan Sakumaha bengisna atawa kejemna jelema, moal nepi ka ngabinasa atawa nyilakakeun anak.

Sahérang-hérangna cibéas Sabersih-beresihna haté jelema nu geus nganyenyeri moal beresih pisan.

Sakésér daun Babari lapar deui.

Sakecap kadua gobang Babari ambek, malah mun ambek bari sok ngagunakeun pakarang.

Sakti mandraguna (manggulang-mangguling) Pohara Saktina.

Sakuru-kuruna lembu, saregéng-regéngna banténg Sakumaha teu bogana, jalma nu asalna beunghar, moal miskin-miskin teuing.

Salieuk béh beunghar, sagala aya.

Salisung garduh Sapongkol (sakongkol).

Saluhurna punduk tara ngaliwatan hulu Sakumaha pinterna murid (waktu harita), moal leuwih pinter ti guruna.

Samagaha pikir (haté) Hirup bingung, baluweng mikiran kasusah.

Sanajan nepi ka bisa ngukir langit Sanajan sakumah pinterna.

Sangsara di geusan betah Jelema anu kacida miskinan, tapi anéhna téh ari hirup mah hayang kénéh.

Sapapait samamanis Hirup rukun.

Sapi anut ka banténg Awéwé ngawula ka salaki.

Sapu nyéré pegat simpay Papisah sanggeus babarengan lila, lantaran pindah tempat.

Sareundeuk saigel sabobot (saketak) sapihanéan sabata sarimbangan Rembug sauyunan, sabagja sacilaka, lulus runtut.

Sari gunung Tegep geulis katénjona ti kaanggangan ari ti kadeukeutan mah teu sabaraha.

Sasieureun sabeunyeureun Saeutik-eutikeun.

Satalén tilu baru Kitu-kitu kénéh.

Satengah buah lenca Rada gélo, kurang ingetan.

Sato busana daging, jalma busana élmu Jelema mah minangka nu jadi papakéanana téh élmu lain daging kawas sato.

Saumur nyunyuhun hulu Tibarang lahir, ti barang inget.

Saungkab peundeuy Omongan nu ringkes sarta rada janggal, upamana nu carang takol, ari rajeun ngomong saungkab peundeuy.

Saur manuk Ngajawab pertanyaan bareng sarta sarua, saperti ngucapkeun, “Mupakat, akur!”

Sawaja sabeusi Sarua harkatna, darajatna atawa rajakayana; sakupu (salaki jeung pamajikan).

Sawan geureuh Kawas nureuwas ku digeunggeureuh-keun.

Sawan kuya Kawas kuya nangkarak teu bisa nangkub, dilarapkeun ka jalma nu naék teu bisa turun atawa nu hayang eureun tina pagawéan nu geus dimimitian tapi teu bisa.

Séngsérang padung Jelema geus kolot, ceuk taksiran geus deukeut ka paéh.

Séngsérang panon Jajaka atawa parawan nu keur meujeuhna pikaresepeun, atawa keur meujeuhna resep nénjo nu tegep lantaran keur mangkat begér.

Sétan bungkeuleukan Jelema anu kacida jahatna, taya rasrasan dina kadolimanana.

Sela hapitan gunung Budak lalaki nu boga lanceuk awéwé hiji jeung adi awéwé hiji.

Selang-seling Aya éling aya henteu (nu gering rada owah).

Selenting bawaning angin, kolépat bawaning kilat (béja) Kabar angin atawa kabar tolok, nyaéta béja anu nyebarkeun ditatalépakeun, teu puguh sumberna.

Sentak badakeun Digawé rosa tapi ngan sajongjongan; digawéna getol sakapeung, reureundahan.

Sepi paling towong rampog Aman kerta raharja,

Serah bongkokan Taluk, sanggeus ngarasa tétér.

Sereg di buana (panto) logor di liang jarum Teu bisa atawa teu wani campur jeung jalma réa nu balener lantaran jahat (loba dosa), biasana campurna di kalangan nu jarahat deui bari susulumputan.

Seukeut ambeu seukeut panon Loba mata-matana.

Seukeut tambang manan gobang Sakumaha gagahna jelema lamun ngalawan ka pamaréntah tangtu katangkep.

Seuneu hurung dipancaran Jelema nukeurambek ditambahan piambekeunana.

Seuneu hurung cai caah, ulah disorang Jalma anu keur napsu ulah diladénan atawa diheureuyan.

Seuri konéng Seuri maur, seuri rada éra atawa nyeri, upamana tas ceurik atawa tas ngambek.

Seuseut batan neureuy keueus Kacida héséna.

Ci cépot jadi raja Jelema euweuh kabisa jadi pamingpin.

Sibanyo laleur Ledis pisan, teu nyésa saeutik eutik acan.

Siduru isuk Nyunatan budak teu maké raraméan, sarta teu ondang-ondang.

Sieun képlok jadi tamplok Sieun rugi saeutik, tapi tungtungna rugi gedé pisan.

Sieun nyakclak jadi bahé Sieun rugi tapi tungtungna jadi lapur.

Sieuran (Awéwé) ku saliwat katénjona teu kaasup geulis, tapi mun ditelek-telek tegep; sabalikna tina sari gunung.

Siga béntang kabeurangan Geulis pisan.

Siga bungaok Goréng patut pisan.

Silih jenggut jeung nu gundul Pakumaha-kumaha jeung batur nu pada teu boga nanaon.

Siniger tengah Sikep atawa pamadegan nu sedeng, biasana henteu biluk ka salahsahiji pihak.

Sireum ateulan Teu adil dina babagi atawa teu sarua gedéna dina barangjieun; teu sarua ukuranana (gedéna).

Sireum ngalawan kadal Nuleutik ngalawan nu gedé.

Sirung ngaluhuran tunggul Jelema nu darajatna atawa élmuna ngungkulan kolotna atawa guruna.

Sisit kadal Goréng milik.

Sisit kancra Alus milik.

Soéh keuyeupeun Soéh nyiku atawa masékon (baju, samping, jsb).

Sono bogoh geus kalakon, lara wirang geus kasorang Geus cukup pangalaman ngarasakeun suka-duka.

Sosoroh gawé Ménta digawékeun tanpa buruhan, asal dibéré dahar.

Sosoroh kojor Milu perang nandonkeun nyawa, tapi miluna teu iklas, lantaran dipaksa.

Suku sambung leumpang, biwir (létah) sambung lémék Darma mangnepikeun maksud batur, lain niat sorangan.

Sulit ati belang bayah Dilarapkeun ka jelema nu pundungan jeung goréng sangka ka batur.

Suluh besem ari diasur-asur mah hurung Jelema sabat ogé ari hantem diangsonan mah piraku teu ngalawan.

Sumput salindung Boga kalakuan anu ulah kanyahoan ku batur (salaki ku pamajikan atawa sabalikna).

Sundul ka langit Kacida luhurna nepi ka kawas nu adek kana langit.


Sumber: PEPERENIAN URANG SUNDA; (Rachmat Taufiq Hidayat, Drs. Dingding Haérudin, M.Pd., Drs. Teddy A.N. Muhtadin Darpan, S.Pd., Ali Sastramidjaja); KIBLAT 2000-2005

Babasan jeung Paribasa | R

Ranggaék méméh tandukan Loba kahayang nu teu saimbang jeung kaayaan dirina. Saharti jeung beunghar méméh boga atawa jeneng méméh pangkat.

Raweuy beuweungeun rambay alaeun Subur mamur loba dahareun hasil tani.

Réa harta réa harti, réa ketan réa keton Loba paré (dahareun) jeung loba duit, taya kakurangan.

Réa rambat kamaléna Réa patula-patalina jeung perkara séjén.

Rék dibeureum rék dihideung gé pasrah Dikumahakeun ogé moal ngalawan.

Rék dijieun jimat paripih (parépéh) Rék didama-dama, awéwé ku salakina nu kacida bogoheunana.

Rejeki kaseser ku hakan Rejeki béak ku dipaké barangdahar atawa béak ku kaperluan dahareun wungkul.

Rejeki maungeun Rejeki gedé anu datangna bleg-blegan, tapi langka pisan.

Rempung jukung Sauyunan, sahaté, silihtulungan.

Reuneuh munding Awéwé reuneuh leuwih ti salapan bulan.

Reuntas ku tingkah Turun harkat lantaran goréng laku lampah.

Risi ku bisi, rémpan ku sugan Réa kaselempangan dina waktu kurang aman.

Rokrok pondokeun, peunggas (getas) harupateun Babari ambek, babari anggeus-anggeusan.

Rubuh-rubuh gedang Barudak nu dialajar salat berjamaah (amum) kakara nurutan ruku-sujudna wungkul atawa migawé sarupaning perkara teu karana nyaho kana maksudna, sakadar nurutan batur.

Rumbak caringin di buruan Geus euweuh nu bakal ngingetan, ku sabab geus teu boga kolot saluhureun.

Rup ku padung rap ku lemah, katuruban (diurugan) taneuh beureum Geus maot, dikubur.

Rusuh luput gancang pincang, kajeun kendor dapon ngagémbol Sanajan gancang ari gaplah percumah, mending kendor tapi hasil.


Sumber: PEPERENIAN URANG SUNDA; (Rachmat Taufiq Hidayat, Drs. Dingding Haérudin, M.Pd., Drs. Teddy A.N. Muhtadin Darpan, S.Pd., Ali Sastramidjaja); KIBLAT 2000-2005

Babasan jeung Paribasa | P

Paanteur-anteur julang Nu tas dianteurkeun, nganteurkeun deui nu tas nganteurkeunana.

Pabalik (ti balik) létah Barangbéré tapi dipénta deui.

Pacikrak ngalawan merak Rayat leutik ngalawan ménak atawa nu keur kuasa, nu lemah ngalawan nu kuat.

Pada rubak sisi samping Pada gedé hampura, atawa pada loba luang pangalaman.

Padaringan kebek Repok nu alus, bakal moal kakurangan rejeki.

Padu teu (moal) buruk digantung Perkara moal robah atawa bolay ku ditunda-tunda; geus maot sarta dikubur.

Paéh pikir Teu boga karep.

Paéh poso Méakeun kadaék, tisusut tidungdung.

Paéh teu hos, hirup teu neut Gering ngalanglayung, hirup tapi teu eureun-eureun gering.

Pagedé-gedé urat renggé Patarik-tarik nyoara (nu paséa).

Pageuh kancing loba anjing Taki-taki mageuhan tulak, bisi aya bancang pakéwuh.

Pagiri-giri calik, pagirang-girang tampian Hayang leuwih ti babaturan dina jalan usaha, teu daék sapapait-samamanis, teu daék silih tulungan.

Paheuyeuk-heuyeuk leungeun Babarengan, sauyunan.

Pait daging pahang tulang Mulus awak langka katerap kasakit.

Pait paria Pait ngeunah.

Pajauh huma Pegat babarayaan.

Pakait pikir Jangji rék ngahiji.

Pakokolot supa Padeukeut umurna, henteu sabaraha ganjor.

Pamuka lawang Oléh-oléh, kiriman.

Panasbaran Babari ambek.

Panas leungeun Teu jadian pepelakan, sabalikna tina tiis leungeun.

Panday tara bogaeun bedog Nyindiran tukang nyieun sarupaning barang, nu teu bogaeun éta barang nu sok dijieunna.

Pangéran mah tara nanggeuy ti bongkokna Ilikan Allah mah tara nanggeuy ti bongkokna.

Pangeprak reumis Purah diutah-étah, ngajalankeun pagawéan nu lumayan.

Panjang ingetan Teu babari poho.

Panjang léngkah Jauh panyabaan, henteu kagok indit-inditan.

Panjang leungeun Cocorokot, sok pulang-paling.

Panon kéongeun Panon nu caian baé.

Panonna kandar ka sisi resep ngarérétan nu kasép (dilarapkeun ka awéwé lalenger).

Papadon los ka kolong Nu jangji tara jadi; pasini geus asak pisan tuluyna bolay.

Papais-pais paray Patéép kawas paray nu dipais, bari ngahuntu kala.

Paraji ukur malar saji Dukun palsu, ngan ngarah buruhan wungkul.

Pardu kasambut sunat kalampah Ngalakukeun anu wajib bari sakalian anu sunat.

Pareumeun obor teu nyaho saha-sahana nu jadi baraya atawa karuhun lantaran euweuh nu ngabéjaan.

Pariuk manggih kekeb Papada meunangkeun nu goréng patut.

Pasini jangji pasang subaya Nyieun perjanjian.

Pasrah arit Pasrah teu terus jeung haté.

Pat-pat gulipat Kalakuan licik, teu jujur.

Pelengkung bekas (beukas) nyalahan Keur ngorana bageur, tapi ka kolotnakeun jadi teu eucreug.

Perang urat sarap Perang teu maké pakarang.

Perlaya ing yuda Kasambut (maot) di pangperangan.

Pétot béngo dulur sorangan Sanajan ngéwa atawa ambek ka dulur atawa ka baraya anu landes, ari manéhna meunang karerepet mah teu weléh hayang nulungan, jeung ngahampura kasalahanana, henteu téga ngantep (bandingkeun jeung buruk-buruk papan jati).

Peujit koréseun Isuk-isuk kénéh geus kudu barangdahar, elat meueusan sok nyalingit beuteung.

Peunggas rancatan Béak modal, tepi ka pugag usaha, atawa ditinggalkeun maot ku anu jadi andelan.

Peupeureuman (leleyep) asu Tacan saré tibra.

Peureum hayam Peureum meueusan, bisa kénéh nénjo atawa api-api meureum.

Peureum kadeuleu beunta katara (karasa) Inget baé (ka jelema).

Picung cibur Saregepna digawé ngan mimiti baé (jelema goréng gawé).

Piit ngeundeuk-ngeundeuk pasir Mikahayang anu henteu layak pikeun dirina.

Pilih kasih Teu adil (upama dina ngabagi rejeki).

Pindah cai dibawa tampianana Aya di pangumbaraan, mageuhan adat kabiasaan sorangan.

Pindah cai pindah tampian Nyaluyukeun diri kana adat kabiasaan di tempat anyar.

Pindah pileumpangan Robah adat atawa robah kalakuan, tina hadé jadi goréng.

Pinter aling -aling bodo Saenyana mah pinter, tapi embung kanyahoan ku batur, malah kalah sok nyeta-nyeta nu bodo.

Pinter kabalinger Ongkoh pinter tapi katipu atawa ngayakeun aturan anu teu bener pikeun kapentingan sorangan.

Pinter kodék Licik, daék ménta embung méré.

Pipilih nyiar nu leuwih, kocéplak meunang nu pécak Hayang nu leluwih alus, kalah meunang nu goréng.

Piruruhan dikatengah-imahkeun Nu hina jadi mulya, tapi sanggeus mulya adatna jadi ningkah loba léléwa.

Poék mongkléng buta radin Poék pisan, teu katénjo nu legok-legok, siga rata baé.

Poho ka purwadaksina (wiwitan) Pindah pileumpangan, robah adat jadi gedé hulu.

Pokrol bambu Pangacara nu teu boga kaahlian dina widang hukum, ngan ukur boga pangalaman.

Pondok catur panjang maksud Caritaan anu ringkes tapi ngeusi.

Pondok heureut Kurang akal, teu daék mikir nu hésé-hésé.

Pondok jodo Teu awét laki-rabi.

Pondok jodo panjang baraya Sanajan pondok jodo sing nuluy jadi baraya.

Pondok léngkah Teu pati bébas lunta ti lembur.

Pondok nyogok panjang nyugak Omongan anu matak nyentug kana haté, garihal teu matak resep ngadéngékeunana.

Potol jarum Awéwé nu taya pisan boga pakaya.

Potol téko Lalaki nu taya pisan boga pakaya.

Pucuk awian Tara puguh pamadegan (jangji), luak-léok baé.

Puguh éntép seureuhna Merélé, sarta alus susunan basana.

Pupulur méméh mantun Ménta diburuhan méméh prak digawé.

Pur kuntul kari tunggul, lar gagak kari (jadi) tunggak Katideresa, katindih ku kari-kari, dituding boga dosa lantaran kabeneran aya ditempat kajadianana kajahatan.

Pur manuk Ngagawékeun jelema bari teu jeung disuguh, ngan diburuhan duit wungkul.

Puraga tamba kadengda Digawé asal jadi, tamba henteu, asal baé.


Sumber: PEPERENIAN URANG SUNDA; (Rachmat Taufiq Hidayat, Drs. Dingding Haérudin, M.Pd., Drs. Teddy A.N. Muhtadin Darpan, S.Pd., Ali Sastramidjaja); KIBLAT 2000-2005

Babasan jeung Paribasa | O

Ombak banyuan Buuk nu galing ombak-ombakan.

Omong harus batan goong Béja gampang nerekabna, jeung biasana sok pada ngaleuwihan tina buktina.

Oray nyampeurkeun paneunggeul Nyampeurkeun atawa ngadeukeutan pibahlaeun atawa pibahayaeun.

Owah akal Teu jejeg pikiranana.

Owah gingsir Hanteu tetep dina hiji pamadegan.


Sumber: PEPERENIAN URANG SUNDA; (Rachmat Taufiq Hidayat, Drs. Dingding Haérudin, M.Pd., Drs. Teddy A.N. Muhtadin Darpan, S.Pd., Ali Sastramidjaja); KIBLAT 2000-2005

Babasan jeung Paribasa | N

Naheun bubu pahareup-hareup Pahutang-hutang nepi ka pada kagok nagih (pihutangeun).

Najan dibawa ka liang cocopét, moal burung nuturkeun Dibawa ka mana-mana ogé daék (awéwé ku sakalina).

Nanggung bugang Ditinggalkeun maot ku lanceuk jeung ku adi.

Nangkeup mawa euyeub (eunyeuh) Mawa cilaka ka nu dipéntaan tulung.

Nangtung di karungan, ngadeg di karageman Kumpulan barempung (ragem), musawarah.

Némbongkeun sihung Némbongkeun kapunjul (kakawasaan, kabeungharan, kapinteran) dirina sangkan dipikasérab atawa dipikasieun batur.

Nénéh bonténg Ngogo ka budak, tapi ari ambek gampang neunggeul.

Népakeun jurig pateuh Mindahkeun kagoréngan ka batur sangkan sorangan salamet.

Nété akar ngeumbing jangkar Sésélékét ka nu hésé, nyorang wewengkon anu rumpil.

Nété porot ngeumbing lesot Sagala ihtiar teu hasil.

Nété semplék nincak semplak Kitu salah kieu salah, sagala rupa ihtiar teu hasil.

Nété tarajé, nincak hambalan Kudu merenah, kudu puguh péréléanana (ti handap heula).

Nepak cai malar cérét Ngagunakeun akal, supaya batur nyaritakeun perkara anu ku urang keur ditalungtik.

Nepak dada Ngagulkeun jasa diri sorangan.

Nepi ka nyanghulu ngalér Nepi ka paéh.

Nepi ka pakotrék iteuk Nepi ka pakokolot pisan (nu awét laki-rabi ti keur pada ngora).

Nepung-nepung bangkelung Ngaraketkeun babarayaan ku jalan bébésanan.

Neukteuk curuk dina pingping Nyilakakeun baraya atawa batur sagolongan.

Neukteuk leukeur meulah jantung, geus lain-laina deui Teu hayang dibalikan deui (awéwé ka urut salakina).

Neundeun haté Aya kahayang nu henteu dikedalkeun.

Neundeun piheuleut nunda picela Néangan lantaran supaya jadi goréng atawa bengkah.

Ngabéjaan bulu tuur Ngabéjaan perkara nu geus teu anéh keur nu dibéjaan, da geus nyahoeun.

Ngabeungeutan Némbongkeun kagetolan jeung kasatiaan dina mimiti kumawula wungkul.

Ngaborétékeun liang tai di pasar Nyaritakeun rasiah sorangan nu matak aéb.

Ngabudi ucing Kawas nu nu teu karep, api-api teu hayang, padahal ngadagoan batur bongoh.

Ngabudian Némbongkeun pasemon ngéwa, baud-baeud.

Ngabuntut bangkong Teu bisa méré katerangan nepi ka écés pisan, atawa teu sanggup nganggeuskeun pagawéan.

Ngaburuy Nginum cai wungkul bari teu maké lalawuh (upamana sémah nu teu disuguhan kadaharan).

Ngacak-ngebur Mangpang-meungpeung sabab sagala geus nyampak.

Ngadagoan belut buluan (sisitan), oray jangjangan Moal kaalaman, mustahil kajadian.

Ngadagoan kudu tandukan Ngaharepkeun perkara nu mustahil bisa kajadian.

Ngadagoan uncal mahpal (mabal) Ngadagoan rejeki bari teu ihtiar.

Ngado-dago (nganti-nganti) dawuh Téréh maot.

Ngadaweung (ngalangeu) ngabangbang (ngawangwang) areuy (tineung) Ngadaweung bari kawas nu jarauh panineungan.

Ngadék sacékna, nilas saplasna Nyarita satarabasna, teu diréka.

Ngadeupaan lincar Karalang-kuriling deukeut imah nu keur hajat (sidekah) ngarah diaku atawa diondang.

Ngadu angklung Parebut omong atawa paréa-réa omong nu taya gunana.

Ngadu bako Ngobrol ngaler-ngidul bari teu puguh jejerna.

Ngadu-ngadu rajawisuna Ngahudangkeun amarah batur ngarah paraséa.

Ngagandong kéjo susah nyatu Loba titaheun ngan hanjakal ku hésé nitahna, lantaran euweuh nu daékeun ari.

Ngagedag bari mulungan Nanyakeun hiji perkara anu manéhna sorangan teu nyaho jawabanana, susuganan bisa terus nyaho tina jawaban ti nu ditanyana.

Ngahihileudan Ngahalang-halang jadina hiji perkara ku jalan ngagogoréng, nyingsieunan atawa mitenah.

Ngahuntu kala Paselang nu luhur jeung nu handap dina jajaran.

Ngahurun balung ku tulang Jelema anu diuk bari nangkeup tuur lantaran keur susah atawa keur bingung.

Ngajelér paéh Ngajepat alus (halis).

Ngajerit maratan langit, ngocéak maratan méga (jagat) Ngajerit tarik pisan.

Ngajual jarum ka tukang géndong Niat nipu ka nu pinter.

Ngajul béntang (bulan) ku asiwung Mikahayang nu pamohalan bisa kalaksanakeun.

Ngalalakon Nyieun peta nu matak ngahésékeun.

Ngalambang sari Awéwé atawa lalaki nu geus boga salaki atawa pamajikan ngalakukeun hubungan seks di luar nikah; jinah.

Ngalamot curuk Teu beubeunangan, teu hasil.

Ngalap haté Ngagenahkeun haté batur sangkan nyaaheun ka urang.

Ngalénghoy lir macan teu nangan Awéwé anu leumpang ngalénghoy atawa ngalanggéor.

Ngalétak ciduh Teu tulus atawa ngabatalkeun omongan.

Ngalebur tapak (dosa) Ngaleungitkeun lampah goréng, supaya migawé nu hadé.

Ngalegokan (ngajeroan) tapak Nambahan kasalahan atawa dosa.

Ngaleut-ngaleut (ngeungkeuy) ngabandaleut, ngembat-ngembat nyatang pinang Iring-iringan nu panjang naker.

Ngaliarkeun taleus ateul Resep ngucah-ngacéh kagoréngan batur.

Ngalingling ngadeuleu maling Nénjo bari susulumputan da embung kanyahoan ku nu diténjo atawa ku batur.

Ngalintuhan maung kuru Néangan pibahayaeun.

Ngalungkeunkeun kuya ka leuwi Nempatkeun jelema (pagawé) ka lemburna sorangan.

Ngan ukur saoléseun Ngan ukur keur kaulinan atawa keur saheulaanan, lain rék enya-enya dijieun pamajikan nu bener.

Ngandung haté Ngunek-ngunek, boga haté goréng hayang males kanyeri; rasa teu ngeunah dina haté anu can leungit-leungit.

Nganjuk kudu naur, ngahutang kudu mayar Pihutang, tagihan, sabalikna tina hutang-hatong.

Nganjuk teu naur, ngahutang teu mayar Ngajeblug.

Nganyam samak neukteukan bari motongan Néang anak ngadeukeutan popotongan.

Ngarah ngarinah Ngarugikeun batur ku jalan ngabobodo, nipu, jsté.

Ngarah sahuap-sakopeun Usaha leuleutikan, néangan rejeki saharitaeun.

Ngaraja déwék Maréntah nagara nurutkeun kahayang sorangan.

Ngarangkay koja Robah adat, tina hadé kana goréng, ngan henteu ngadadak, tapi lila.

Ngarawu ku siku Hayang loba panghasilan ku rupa-rupa usaha nu tungtungna teu kaurus, sabalikna tina karawu kapangku.

Ngareuntaskeun (ngarangkaskeun) dungus Kalaksanakeun ngawin kabogoh ti keur ngora dina umur pakokolot.

Ngarujak sentul Nu keur paguneman paharé-haré, batur ka kidul ieu ka kalér.

Ngawur kasintu nyieuhkeun hayam Méré mawéh ka deungeun-deungeun ari ka baraya jolédar.

Ngawurkeun wijén ka keusik Pagawéan nu mubadir.

Ngéplék jawér ngandar jangjang, miyuni hayam kabiri Kecing, borangan, éléhan.

Ngebutkeun totopong Ngetrukkeun élmu pangabisa.

Ngeduk cikur kudu mihatur, nyokél jahé kudu micarék, ngagégél kudu béwara Kudu ménta idin heula ka nu bogana.

Ngégél curuk (Basa Sunda kamalayon tina menggigit jari) Teu beubeunangan, teu hasil.

Ngembang awi Ngeumbreuk, teu laku dagangan (asal tina eumbreuk).

Ngembang bako Bosongot (asal tina bosongot).

Ngembang bolang Ancal-ancalan kénéh, tacan ceuyah bubuahan (asal tina ancal).

Ngembang boléd Tétéla (asala tina katéla).

Ngembang cau Jantungeun (asal tina jantung).

Ngembang céngék Méncéngés, nenggang ti nu séjén, nu geulis (asal tina péncéngés).

Ngembang génjér Gélényé (asal tina gélényé).

Ngembang Jaat Jalingeur (asal tina jalingeur).

Ngembang jambé Kumayangyang (asal tina mayang).

Ngembang jambu Lumenyap (asal tina lenyap).

Ngembang jéngkol Merekenyenyeng (asal tina merekenyenyen).

Ngembang kadu Olohok (asal tina olohok).

Ngembang kaso Curiwis (asal tina curiwis).

Ngembang laja Jamotrot (asal tina jamotrot).

Ngembang lopang Nyacas (asal tina cacas).

Ngembang paré Baringsang (asal tina ringsang).

Ngembang tiwu Ngabadaus (asal tina badaus).

Ngembang waluh Aléwoh (asal tina aléwoh).

Ngembang wéra Beureum beungeut lantaran ambek atawa éra (asal tina wéra).

Ngembat-ngembat nyatang pinang Kacida panjangna, iring-iringan, aleutan.

Ngepung méja Dariuk sakurilingeun méja, rék dalahar

Ngeunah angen ngeunah angeun Senang haté (taya kasusah) jeung ngeunah barangdahar.

Ngeunah Éon teu ngeunah Éhé Hayang ngeunah sorangan baé, teu ngingetkeun kaperluan batur, teu adil lantaran nu sapihak pinter kodék.

Ngeunah nyandang ngeunah nyanding Hirup senang lantaran cukup paké jeung nyandingkeun pamajikan nu satia.

Ngeundeuk-ngeundeuk geusan eunteup Néangan akal pikeun nyilakakeun dunungan.

Ngeupeul ngahuapan manéh Méré naséhat atawa nyieun aturan kalawan maksud nguntungkeun sorangan.

Ngindung ka waktu, ngabapa ka mangsa Nyurupkeun kalakuan kana kaayaan jaman.

Ngijing sila béngkok sembah Teu satia ka dunungan.

Ngimpi gé diangir mandi Palias, bararaid teuing, kacida teu panujuna, teu (tarima) meueus-meueus acan.

Ngingu (ngukut) kuda kuru, ari geus lintuh (gedé) nyépak Miara atawa ngaméménan jalma walurat, ari geus senang jadi cucungah.

Nginjeum sirit ka nu kawin Nginjeum barang (parabot) anu keur dipaké ku bu bogana, jeung ngan sakitu-kituna.

Ngodok liang buntu Geus hésé capé, ari pék téh teu hasil sabab aya nu ngahalangan.

Ngomong(na) sabedug sakali Arang ngomong.

Ngorbankeun jiwa jeung raga Ngorbankeun sagala rupa nu dipibanda, sanajan nepi ka nyawa pisan.

Ngotok ngowo Cicicng baé di imah, tara liar.

Ngudag-ngudag kalangkang heulang Ngarep-ngarep perkara anu samar kalaksanakeun.

Ngukur baju sasereg awak Hirup saeukeurna, dina papait jeung mamanis teu daék pacorok jeung batur.

Ngukur ka kujur nimbang ka awak Diluyukeun jeung kaayaan atawa pangaboga.

Ngulit bawang Ipis, henteu terus kana haté.

Ngusap birit bari indit Ninggalkeun pasamoan tanpa pamit heula.

Ngusik-ngusik ula mandi, ngobah-ngobah (ngahudangkeun) macan turu Ngagugat-gugat perkara nu geus kaliwat, sarta nu temahna matak nimbulkeun deui pacogrégan.

Nikukur Nyebut ngaran sorangan ka nu anyar pinanggih.

Nilik bari ngeusi Babanda ngumpulkeun parabot imah henteu disakalikeun, tapi ditungtut saeutik-saeutik.

Nimu luang tinu burang Meunang pangalaman lantaran cilaka heula.

Nincak parahu dua Migawé dua perkara anu upama teu bisa bener, gedé atawa aya bahlana; digawé ngarancabang (biasana tara bener hiji-hiji acan).

Ninggalkeun hayam dudutaneun Ninggalkeun pagawéan nu can anggeus.

Nini-nini dikeningan, awéwé randa dihiasan Ngararangkenan barang nu geus butut, najan dirias dihadé-hadé ogé angger baé teu katénjo alus.

Nini-nini leungit sapeuting, tai maung huisan katuding pédah aya patalina jeung kajadian nu jadi perkara.

Nista, maja, utama Sakali keun baé, dua kali dihampura kénéh, ari katilu kali mah lain antepeun (urusan kagoréngan).

Nongtot jodo Geus aya nu ngalamar tapi bedo deui.

Noong ka kolong Leutik haté, pondok pikiran.

Nu asih dipulang sengit, nu haat dipulang moha Nu nyieun kahadéan dibales ku kagoréngan.

Nu borok dirorojok, nu titeuleum disimbeuhan Nu keur susah dipupuas atawa ditambah kasusahna.

Nu burung diangklungan, nu gélo didogdogan, nu édan dikendangan Nu gedebul dihaminan supaya tambah maceuh.

Nu geulis jadi werejit, nu lenjang jadi baruang Nu geulis bisa jadi matak ngabahlakeun (ngabahayakeun) ka lalaki (salaki).

Nu titeuleum disimbeuhan Nu keur cilaka dipupuas. Ilikan ogé Nu borok dirorojok, nu siteuleum disembeuhan.

Nuju hurup ninggang wirahma Paséhat tur ngeunah laguna (nu ngaji).

Nulungan anjing kadempét (tiselap) Nulungan jelema nu taya panarimana.

Numbuk di sué Meneran keur sué sawatara kali.

Nunggul pinang Geus teu boga baraya.

Nungtut bari ngeusi Usaha ngulik élmu atawa ngumpulkeun rejeki saeutik-saeutik nepi ka aya buktina.

Nurub cupu Ngarepok, sarua alusna.

Nutup lobang ngali lobang Mayar hutang ku duit meunang nginjeum.

Nuturkeun indung suku Leumpang sakaparan-paran, henteu puguh anu dijugjug.

Nya di hurang nya dikeuyeup Boh di ménak boh di kuring, wiwirang atawa kateungeunahan haté mah sarua baé.

Nya ngagogog nya mantog/Ngagogog bari mantog 1. Manéhna nu nyieun surat, manéhna ogé nu nganteurkeun; 2. Nitah digawé ka batur bari jeung prakna ku sorangan.

Nya picung nya hulu maung Haré-haré, batur ngalér ieu ngidul (jawaban atawa caritaan dina paguneman).

Nyaah dulang Nyaah ka anak ngan ngurus dahar-pakéna, henteu nguruskeun atikanana.

Nyaeuran gunung ku taneuh, nyaeuran sagara ku uyah Méré atawa nambahan kauntungan (kakayaan) ka anu geus beunghar.

Nyaho lautanana Nyaho karesep jeung kateuresepna.

Nyair hurang meunang kancra Kabeneran meunang untung gedé ku usaha leuleutikan.

Nyakrawati bahu denda Maréntah, ngaheuyeuk nagara.

Nyaliksik ka buuk leutik Barangpénta atawa ngarah kauntungan ku rupa-rupa jalan ti rayat (dilakukeun ku pamimpin atawa kapala nu kadedemes).

Nyalindung di caangna Ngahaja meres rayat (bawahan) supaya meunang kauntungan nu leuwih gedé, ku jalan ngajual ngaran pamaréntah, pangagung, atawa dunungan.

Nyalindung ka gelung Lalaki nu cicing, ari awéwé digawé. Atawa lalaki teu boga, boga mapajikan ka nu beunghar.

Nyandang tatali Ditalian atawa dibarogol lantaran boga dosa.

Nyanggakeun beuheung teukteukeun, tikoro gorokeun, suku genténg belokeun Masrahkeun manéh pikeun dihukum lantaran rumasa boga dosa.

Nyanggakeun buukna salambar, getihna satétés Pokpokan lalaki nu nyérénkeun pamajikanana ka mitoha dina waktu nyerahkeun.

Nyanghulu ka jarian Ngadunungan ka jelema nu sahandapeun martabatna.

Nyaur kudu diukur, nyabda kudu diungang Omongan kudu ditimbang-timbang heula bisi nyentug kana haté batur.

Nyecepo ka nu rarémpo Ngahinakeun ka jalma anu teu boga.

Nyekel sabuk milang tatu Ngadu jajatén, gelut atawa perang.

Nyeri beuheung sosonggeteun Geus lila ngadagoan nu kuduna geus datang.

Nyeri peurih geus kapanggih, lara wirang geus kasorang Sagala dodoja hirup geus kaalaman.

Nyeungeut damar di suhunan Némbongkeun kabeungharan atawa méré mawéh ka deungeun-deungeun ngarah kapuji.

Nyeungseurikeun upih murag Nyeungseurikeun batur padahal ku manéhna bakal kasorang.

Nyiar batuk pibaraheun, nyieun piheueuh Néangan pipanyakiteun (pipaséaeun).

Nyiar teri meunang japung Meunang untung gedé ti batan nu diharepkeun.

Nyiduh ka langit Mapatahan ka saluhureun (pangpangna dina kanyaho atawa élmu).

Nyieun catur taya dapur Ngarang carita teu puguh galurna.

Nyieun piandel Ngatur carita bohong ngarah dipercaya.

Nyieun pucuk ti girang Nyieun jalan pipaséaeun.

Nyiruan teu resepeun nyeuseup nu pait-pait Kalumrahanana jelema mah teu resepeun cacampuran jeung nu miskin.

Nyiuk cai ku ayakan Migawé (kalakuan) nu moal aya hasilna.

Nyium bari ngégél Muji bari ngarepkeun dibéré.

Nyokot lésot ngeumbing porot Sagala rupa ihtiar atawa tarékah teu hasil.

Nyolok mata buncelik Ngalampahkeun naon-naon di hareupeun hiji jalma, kalayan maksud nganyenyeri kana haté éta jelema.

Nyolong badé Siga bageur tapi jahat.

Nyoo gado Ngunghak, ngaheureuykeun.

Nyukcruk leuwi malar cai, nyiar seuneu kundang damar Nyusul-nyusul pituduh batur nu jauh gara-gara teu waspada kanu nyampak di pribadina.


Sumber: PEPERENIAN URANG SUNDA; (Rachmat Taufiq Hidayat, Drs. Dingding Haérudin, M.Pd., Drs. Teddy A.N. Muhtadin Darpan, S.Pd., Ali Sastramidjaja); KIBLAT 2000-2005